ZİYAEDDİN İBN-İ BAYTAR

Endülüs’te bugünkü adıyla Malaga olarak anılan bir sahil şehrinde dünyaya gelen İbni Baytar’ın doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 1179-1200 yılları arasında doğduğu tahmin edilen Ziyaeddin, İbn-i Baytar lakabını veteriner olan babasından almıştır. Ortaçağın en büyük botanik alimi ve eczacısı olarak tanınan ünlü alim, ilk öğrenimini babasının yanında görür. Ardından dini ve nakli ilimleri okuyup botaniğe karşı bir merak duymaya başlar.

​

​Botanik konusundaki merakını tetikleyen en önemli kişi ise yirmi yaşına kadar birlikte çalıştığı hocası İbn-i Rumiyye, bir diğer adıyla Ebü’l Abbas’tır. Hocasıyla beraber o dönemlerde bulundukları Sevilla çevresinde birçok bitki numunesi toplar ve bu numuneleri detaylı bir şekilde incelemeye başlar. (Kaya, 1999)

Bu çalışmaların ardından hocasından ayrılarak Yunan, Rum ve İslam alemindeki beldeleri ziyaret eden Ziyaeddin İbn-i Baytar ve bu beldelerdeki bilgelerden yöredeki bitkilerle ilgili gerekli bilgileri toplar. Ziyaret ettiği yerlerde, sadece bitkileri incelemekle kalmayıp bitkilerin büyümesinde etkili olan durumları, yetiştikleri iklim ve toprağı da inceler. Seyahatine Kuzey Afrika’dan başlayan alim deniz yolu ile Antalya’ya kadar ilerler. Ardından, ziyaret ettiği İtalya ve Yunanistan’da uzun süren araştırmalar yapar. (Hasan, 2009)

​

Seyahatinin son bulmasıyla birlikte çağının en büyük botanikçisi olarak anılmaya başlayan İbn-i Baytar, topladığı zengin bitki koleksiyonuyla önce İskenderiye’ye, daha sonrasında da Mısır’a gider. Burada Eyyubi hanedanı tarafından “Botanikçiler Başkanı” unvanını alır. Hanedanın ölümünden bir süre sonra Doğu İslam coğrafyasına doğru yeni bir seyahate çıkarak gittiği yerlerde hem ders verir hem de yeni bitki keşifleri ve incelemelerine devam eder. Bu seyahati sırasında 1248 yılında Şam’da hayatı son bulur. (Kaya, 1999)

​

Batılı bilginler tarafından yüzyıllar boyunca örnek alınan İbn-i Baytar, ilaçları inceleme, yazdığı kaynaklara aktarma ve diğer ilaçlar ile mukayese etme konusunda çok dikkatli ve hassas davranmıştır. Eserlerinde, 300 tanesi kendi keşfi olan 1400 bitkiyi teker teker inceleyen ünlü botanist, bu bitkilerden ilaç yapmayı, ilaçların kimyasal yapısını ve hastalıkları önlemedeki etkisini bütün ayrıntılarıyla anlatır. Yapıtlarında yer verdiği bitkilerin tedavilerde nasıl kullanılacağını da detaylı bir şekilde ele alan ünlü botanik aliminin eserlerinde yalnızca bitkilerden yapılan ilaçlar değil aynı zamanda hayvan ve minerallerden yapılan ilaçlar da yer alır. İki tanesi günümüze kadar ulaşan eserleri köklü ve detaylıdır. (Döğen, 1992)